Magnitsky nedir? ABD'nin Magnitsky yasası nedir, yaptırımları neler?

En son ABD ile Türkiye arasında gerileme neden olan Brunson krizi sonrasında gündeme gelen Magnitsky yasası, kayıp gazeteci Cemal Kaşıkçı'dan sonra yeninden gündeme geldi. Peki ya Brunson krizinden sonra Cemal Kaşıkçı olayı ile yeniden araştırılmaya başlayan Magnitsky nedir? ABD'nin Magnitsky yasası nedir, yaptırımları neler?

ABD Senatosu Dış İlişkiler Komitesi, ABD Başkanı Donald Trump'ın, Suudi Arabistan'ın İstanbul Konsolosluğuna girdikten sonra kendisinden haber alınamayan Cemal Kaşıkçı'nın akıbeti hakkında "Küresel Magnitsky İnsan Hakları Sorumluluk Yasası" kapsamında soruşturma açması talebinde bulundu.

Dış İlişkiler Komitesi Başkanı Tennessee Senatörü Cumhuriyetçi Bob Corker, komitenin kıdemli üyesi New Jersey Senatörü Demokrat Bob Menendez, komite üyesi Güney Carolina Senatörü Cumhuriyetçi Linsdey Graham ile komiteye bağlı Dışişleri Tahsisatları Alt Komitesi Başkanı Vermont Senatörü Demokrat Patrick Leahy, Cemal Kaşıkçı'nın akıbetiyle ilgili Başkan Trump'a bir mektup gönderdi. Kentucky Senatörü Cumhuriyetçi Rand Paul dışında tüm komite üyelerinin imzaladığı mektupta, "Küresel Magnitsky İnsan Hakları Sorumluluk Yasası kapsamında Sayın Kaşıkçı'ya ilişkin herhangi bir ihlalde rolü olan yabancı kişilere yönelik yaptırım uygulama konusunda karar vermenizi talep ediyoruz." ifadesi kullanıldı.

Brunson krizinde de Magnitsky Yasası gündeme geldi

ABD’nin Brunson krizinin ardından İçişleri Bakanı Süleyman Soylu ve Adalet Bakanı Abdülhamit Gül hakkındaki yaptırım açıklaması Türkiye ile ABD arasındaki gerilimi arttırdı. ABD, uluslararası karşılığı olmayan Magnitsky Yasası ile Türkiye’ye yaptırım uygulamaya çalışıyor. Evanjelik rahip Andrew Brunson’un serbest bırakılması talebini içeren açıklamalar sürerken "tespit paketleri" adlı yaptırım listesinin hazırlanması, ABD'nin bir NATO müttefikine karşı daha önce görülmemiş cezalar uygulamaya ne kadar yaklaştığını gösteriyor. Tespit paketlerinde belirlenen kişiler ve kurumların Hazine Bakanı ve Dışişleri Bakanı tarafından onaylanması gerekiyor. Küresel Magnitsky Yasası kapsamında alınan yaptırım kararına göre Gül ve Soylu'nun bakanlıklarının Türkiye'de "ciddi insan hakkı ihlallerinde" bulunduğu ve buna göre 13818 numaralı Başkanlık Kararnamesi'ne referansla sorumlu tutuldukları kaydedildi. ABD Hazine Bakanı Steven Mnuchin, "Papaz Brunson'ın haksız tutukluluğu ve adli sürecin Türk yetkililer tarafından devam ettirilmesi en basit şekilde kabul edilemez" ifadesini kullandı. 

Yaptırımlar, 2016 tarihli Küresel Magnitsky Yasası kapsamında hazırlanıyor. Bu yasa, ABD hükümetinin dünyanın herhangi bir yerinde yolsuzluk veya insan hakları ihlallerine karışan kişi, şirket ve diğer kurumları hedef almasına imkan veriyor. Yasa kapsamındaki yaptırımlar, ABD'deki varlıklara el konulmasına, seyahat yasakları konulmasına ve Amerikan kurumlarıyla iş yapmaya yasak getirilmesine olanak sağlıyor. ABD’li diplomatik kaynaklar, Brunson’a karşı ABD’de tutuklu bulunan eski Halk Bankası Genel Müdür Yardımcısı Hakan Atilla’nın takasının teklif edildiği ancak bu iddianın henüz ABD’li yetkililerin resmî olarak doğrulanmadığı belirtiliyor. Amerika Türkiye için aldığı ilk yaptırımı Magnitsky Yasası'na dayandırıyor.  

ABD'nin Magnitsky Yasası nedir?

Magnitsky Yasası, Dışilişkiler Komitesinden talep gelmesi durumunda ABD Başkanının "ifade özgürlüğü hakkını kullanan bir kişiye yönelik yasa dışı infaz, işkence ve diğer ağır insan hakları ihlallerini" soruşturma şartı getiriyor. Yasaya göre ABD Başkanının, komitenin talebinden itibaren 120 gün içinde söz konusu taleple ilgili bulguları içeren rapor ve varsa insan hakları ihlallerine karışmış yabancı kişi veya kişilere yönelik yaptırım kararını açıklama zorunluluğu bulunuyor.  Küresel Magnitsky yasası 8 Aralık 2016’da ABD kongresinden geçen ve dünya çapında insan hakları ihlali ve yolsuzluk sebebiyle ABD hazinesinin kişi ve kuruluşlara yaptırım uygulamasına olanak veren yasadır. İsmini Rusya’da yolsuzlukları ortaya çıkaran ve 2009’da hapiste şüpheli bir biçimde ölen vergi denetmeni Sergei Magnitsky’den almaktadır.

Hermitage Capital Management Fonu avukatlarından Sergey Magnitski'nin, 2009'da Rusya'da gözaltındayken hayatını kaybetmesinin ardından ABD ve Avrupa ülkeleri, Rusya'nın gözaltı süresince gerekli önlemleri almadığını savunarak, sorumlu bürokratların cezalandırılmasını istemişti. Bu kapsamda 2012 yılında ABD'de kabul edilen Magnitsky Yasası, insan hakları ihlallerinde bulunduğu belirtilen Rus bürokratların ABD'ye girişinin engellenmesi de dahil bir dizi yaptırımların hayata geçirilmesini öngörüyor.